د شخړې او سولې په مطالعاتو کې د سولې واقعي  پروسې پیل ته رسیدل پخپله یو ستونزمن او زمانګیر پړاو دی. د نیپال د سولې مذاکراتو پروسه د دې پیچلي او نازک حالت د بیان لپاره یوه ښه بېلګه ده. د سولې د مذاکراتو د اصلي پړاو پیل هغه مهال لا ستونزمن او پیچلی کیږي چې د افغانستان د شخړې په څېر په جګړه کې یو بهرنی عامل ښکیل وي. د سولې مذاکراتو د مقدمې لپاره دوه لارې شته: لومړی د شخړې دواړه لوري دې هوکړې ته سره رسیږي چې له بهرني منځګړي پرته سره خبرو ته کښیني او یا دا چې یو بهرنی عامل د شخړې د پای په هدف د مذاکراتو د پیل لپاره منځګړیتوب کوي. 

د سولې د مذاکراتو له رسمي پیل دمخه د شخړې د دواړو لورو هویت باید مالوم او تعریف شوی وي او د مذاکراتو په لړ کې د کیدونکو توافقاتو د عملي کیدو د تضمین لپاره مقابل لوری دا هویت په رسمیت وپیژني خو د افغانستان د سولې مذاکراتو د پیل له لومړۍ ورځې د دې اصل په اړه پاراډاکس موجود دی. طالبان له ۲۰۰۱ کال راهیسې په روانه جګړه کې امریکا متحده ایالات د خپل مقابل لوري په توګه پیژني او "افغانستان ته د سولې راوستو" توافق یې هم له واشنګټن سره لاسلیک کړ. خو امریکا متحده ایالات د افغانستان د سولې په پروسه کې ځان د سولې "له مذاکراتو د ملاتړي" په توګه یاد کړی. د پاکستان صدراعظم عمران خان هم په واشنګټن پست کې په خپله وروستۍ مقاله کې د امریکا او طالبانو ترمنځ د سولې توافق د بین الافغاني مذاکراتو د زمینه ساز په توګه یاد کړی.  پاکستان د افغان سولې په پروسه کې ځان تسهیل کوونکی بولي، خو افغان دولت بیا پاکستان د طالبانو د ملاتړي دولت په توګه یادوي.

د اختلاف ټکي

د افغانستان د سولې مذاکراتو اوسنی وضعیت چې د مذاکراتو ادبیاتو کې "خبرو ته د زمینه سازۍ لپاره خبرې" (Talks for Talks) بلل کیږي، د لاندې اختلافي مسایلو له امله له ځنډ سره مخ شوی: د طالبانو غوښتنه دا ده چې په مذاکراتو کې د شرعي بحثونو استناد دې حنفي مذهب وي، د واشنګټن او طالبانو ترمنځ د ۲۰۲۰ کال د فبروري ۲۹ مې نېټې هوکړه دې د بین الافغاني مذاکراتو اساس وي. خو د افغان دولت پلاوی یواځې پر حنفي مذهب استدلال د اساسي قانون او افغان وګړو د حقونو نقض بولي. د افغان دولت پلاوي د سولې مشورتي جرګې پریکړه لیک د بین الافغاني مذاکراتو د اساس په توګه پیشنهاد کړی او د طالبانو د وړاندیز خلاف، وایي چې د واشنګټن او طالبانو ترمنځ د سولې پر هوکړه لیک دوی نه لاسلیک کړی او نه یې د توافقاتو په جریان کې ښکیل وو. 

امریکا متحده ایالاتو په تیرو دریو اوونیو کې د سولې په پروسه کې د رامنځته شوي ځنډ په اړه اندیښنه ښودلې، خو د اختلافي ټکو په باب یې موقفګیري نه ده کړې. د امریکا بهرنیو چارو وزیر مایک پمپیو د سپتمبر په ۱۲مه په دوحه کې بین الافغاني مذاکراتو ته په پرانیستونکې وینا کې وویل چې "امریکا نه غواړي د خپلې خوښې سیاسي نظام د نړۍ په بل هیواد په زوره ومني". د سپتمبر په ۲۳ مه د امریکا د مشرانو جرګې په استماعیه غونډه کې د مشرانو جرګې غړي ټام مالوینسکي په ډاګه وویل چې "له القاعدې سره د اړیکو نه پرې کول او د جګړې په ډګر کې د اور بل ساتل ښیي چې طالبان د سولې د ټینګښت په لټه کې نه دي، بلکې قدرت ته د رسیدو هڅه کوي." په سیمه کې روان وضعیت ته په کتو، د سولې د مذاکراتو په دې لومړي پړاو کې د طالبانو له خوا د مذهب په څیر د ځینو لویو مسایلو راپورته کول د بحث وړ دي.

د امریکا بهرنیو چارو وزیر د عراق له ولسمشر بهرام صالح سره په وروستیو  ټیلیفونی خبرو کې ویلي چې امریکا په عراق کې د ایران له ملاتړه د برخمنو شیعه ډلو له فعالیتونو په تنګ شوې او خبرداری یې ورکړی که د عراق حکومت د دغو ډلو له لوري د امریکا پر سفارت د توغندویي بریدونو مخه ونه نیسي، نو واشنګټن به په بغداد کې خپل سفارت وتړي. د ایران د سیاسي – نظامي نفوذ په اړه د امریکا دا اندیښنه چې د اسلامي ایډیلوژي په بڼه تر سره کیږي، له سوریې او یمن او لبنان رانیولې بیا تر افغانستان پورې موجوده ده. د امریکا بهرنیو چارو وزارت د روان میلادی کال د جون په میاشت کې د افغان وګړو د شمیر په اړه په یوه راپور کې د افغان شیعه مذهبه وګړو شمیر خپور کړ چې وروسته بیا د جمهور رییس د مرستیال سرور دانش په ګډون ځینو شیعه مذهبه سیاسي څیرو په دغه راپور کې ورکړل شوې شمیرې کمې وښودې او اندیښنه یې وښوده. 

د سولې او جګړی ګرم ډګر

یواځې د روان میلادي کال د سپتمبر په میاشت کې ۳۸۰ دولتي مامورین د طالبانو په بریدونو کې وژل شوي او ۱۲۵ ملکي افغانانو بیا د جګړو د دواړو لوریو ترمنځ په نښته کې ژوند بایللی. د امریکا او طالبانو ترمنځ د سولې توافق تر لاسلیک وروسته افغان دولت هره اونۍ د طالبانو د بریدونو په اړه منظم راپور خپروي او طالبان د جګړې د شدت مسوول بولي. خو د طالبانو د مرکچي پلاوي غړي ملا خیرالله خیرخواه بیا د طالبانو بریدونه د دفاعي حالت یوه برخه بولي.

که څه هم د افغان دولت مذاکره کوونکی پلاوی اوربند د مذاکراتو د رسمي پیل لومړنی شرط بولي، خو ظاهراْ امریکا متحده ایالات له لومړي سره اوربند ته د طالبانو په اړ ایستلو کې پاتې راغله او د تمې خلاف دا یې هم پر طالبانو ونه شوه منلی چې د اوږد مهال لپاره دې د شخړو کچه ټیټه وساتي. د تاوتریخوالي د کمولو په برخه کې د ملګرو ملتونو او د امریکا متحدینو، کاناډا او اروپایي ټولنې غوښتنو هم ځای نه دی نیولی ځکه زلمي خلیلزاد د امریکا د سولې انستتیوت ته په خپله وروستۍ وینا کې وویل چې فکر نه کوی د افغان دولت او طالبانو تحریک ترمنځ د سولې د توافق تر بشپړیدو دې په افغانستان کې اوربند ټینګ شي. 

تر دې ځایه د سولې د خبرو وضعیت دا په ډاګه کوي چې د مذاکراتو د طرزالعمل له بشپړیدو وروسته، د رسمي خبرو د پیل په جریان کې د جګړې دوام د کیدونکو توافقاتو د عملي کیدو بهیر اغیزمنولی شي او د بی باورۍ اوسنی فضا به د سولې د وروستي توافق تر لاسلیکه پر خپل ځای وي. 

د افغانستان د راتلونکي سیاسي نظام ورهاخوا، د هیواد د ټول شموله مذهب بڼه هم امریکا متحده ایالاتو ته ډیره مطرح نه ده او له دې مسلې څخه د تیریدو لپاره به پر طالبانو فشار هم رانه وړي ځکه طالبان تر ډیره د حنفي مذهب پلویان دي. دا مذهبي ګرایش کولی شي په دوو ډګرونو کې د واشنګټن لپاره ګټور ثابت شي. یو به په افغانستان کې د مذهبي وسیلې څخه په استفادې د ایران د نفوذ مخه ونیسي او بل به د داعشي تفکر د ترویج او تطبیق پر وړاندې خنډ شي.